W szopach składano siano lub przechowywano zwierzęta hodowane na ubój. Według Ewangeli, Jezus Ćhrystus narodził się w szopie, bo w gospodzie zabrakło miejsca dta świetej Rodziny. Matka położyła nowo narodzone dziecię w żłobku szopy, po staropolska w jasłach albo w jasełkach.
Szopka świąteczna ma Polsce znaczenie podwójne; po pierwsze, ukazuje osoby z ewangelicznych opowiesći, a więc Świętą Rodzinę, pasterzy, trzech króli, po drugie, odnosi się do obudowy (architektonicznej) sceny, dla upamiętnienia narodzin Pana Jezusś. Szopka krakowska powstała jako wyraz tradycji obrzędowej Bożego Narodzenia osadzonej wśród zabytków starej stolicy Polski, urokliwego Krakowa. Powaga autentyku brata się z wytworem ludzkiej fantazji, rzeczywistość, popartą majestatem historii kreuje w baśniowy sposób artysta rękodzielnik. Twórcami szopek bywali przeważnie mistrzowie murarscy, czeladnicy i ucznioweie tego fachu, także cukiernicy i zwykli rzemieślnicy. Do chwili obecnej szopki te przechowuje i wystawia Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Każda szopka, to spełnienie artytystycznego natchnienia, zaklętego w rzeźbie z lipowych najczęściej, kawałków drewna, oklejonych błyszczącym staniolem, z obowiązkowymi wieżyczkami na kształt krakowskiej Bazyliki Mariackiej, z figurkami Świętej Rodziny i trzech króli, okrytych w szaty z najprawdziwszego adamaszku, atłasu czy tiulu. W szopce ustawione są sprzęty przydatne w wiejskiej szopie, jak żłobek, zydel czy sąsieki (pojemniki szczeblowe) na siano. W czasach nam bliższych, twórcy szopek wprowadzają więcej komfortu dla biblijnych postaci; w wyposażeniu szopki pojawia się krześełko dla Matki Boskiej, oparcie oparcie dla Świętego Józefa, schody wyścielane tkaniną dywanową dla trzech króli, oddających pokłony Boskiej, Dziecinie, która cichutko popłakuje w bujanej kołysce.
Bywa że i pasterze mają lepszy przyodziewek, a prócz owieczek pojawiają się inne zwierzęta domowe. Początkowo szopka ma charakter statyczny. Z biegiem lat zarówno postacie jak i zwierzęta zaczynają poruszać się ; początkowo twórcy ą wewnątrz figurek sznurki, które pociągają poza sceną, następnie wkracza technika, użycie baterii staje się przydatne tne i w tym przypadku. Obecnie mamy więc szopkę pełną dynamiki. Oprócz świątobliwych istot, twórcy awprowadzają postacie świeckie, jak krakowiaka z narzeczoną; górala z góralka czy żofnierzą. Wszystko zależy od fantazji, natchnienia czy nastroju twórcy.
Przedstawienie owego biblijnego wydarzenia, przywołujące w wyobraźni narodzenie Chrystusa, wykonywane z udziałem kukiełek i lalek na scenie, dało początek widowiskom zwanymi jasełkami. Najstarsze z zachowanych w Polsce figurki jasełkowe, wykonane z gipsu pochodzą z l-szej połowy XIV wieku i są przechowywane w klasztorze Franciszkanek, Klarysek. Stanowią one dar Elżbiety Łokietkówny, siostry króla polskiego Kazimierza Wielkiego, fundatora i założyciela 1364 roku Akademii Krakowskiej , znanej obecnie jako Jagielloński w Krakowie.
Elita szlachty i zamożnego mieszczaństwa krakowskiego zawsze otaczała opieką twórców szopek, znajdując w tej często rubasznej, ale rodzimej sztuce elementy godne poparcia. Powodowało to swoistą rywalizację między artystami i stało się podstawą współzawodnictwa, czyli najważniejszego czynnika rozwoju tego unikalnego gatunku sztuki.
W XIX wieku artyści wystawiali swe dzieła w domach patrycjatu krakowskiego; do dobrego obyczaju należało w okresie Świąt Bożego Narodzenia urządzić widowisko z udziałem szopki we własnym salonie. I tak rody Estreicherów, Anczyców, Dobrzyckich i wiele innych, otaczały zy szczególnym mecenatem.
Architektura szopek krakowskich nie stawia sobie za cel tworzenie naturalistycznych kopii. Wprawny rękodzielnik posługuje się pomiarami i potrafi w dowolnej skali odtworzyć każdy obiekt arhitektoniczny. Szopki to coś więcej niż kopie, to architektoniczne poematy i baśnie na temat krakowskich budowli. Logika baśni odstaje od rzeczywistości i urzeka . Świat strzelistych wież, baniastych kopuł, lśniących sterczyn, misternych ażurów okien, smukłych stylizowanych kolumn, ścian wykładanych purpurą lub turkusem, często upstrzonych gwiazdami, powoduje, że w krakowskich szopkach bratają się style i nieprawdopodobne zapożyczenia. Wiele rozwiązań jest sprawą umowną; tworzy to szczególny klimat pomiędzy dziełem często samorodnego artysty a najbardziej nieraz wymagającym odbiorcą.
W schyłku XIX wieku, ojciec i syn, z zawodu murarze z krakowskiej dzielnicy Krowodrza, Michał i Leon Enzenekierowie wprowadzili epokowe zmiany, w inscenizacji szopki, której opisy zawdzięczamy słynnej akademickiej rodzinie Estreicherów, szczególnie Stanisławowi. Jest on autorem tekstu szopki Ezenekierów z 1905 roku, a także autorem gruntownej rozprawy o szopkach krakowskich.
Począwszy od grudnia 1937 roku odbywają się w Krakowie doroczne konkursy na najpiękniejszą krakowską szopkę.
Corocznie, w pierwszy czwartek grudnia przed południem, artyści ustawiają swe dzieła na cokole pomnika jednego z największych Wieszczów narodowych, Adama Mickiewicza, na rynku w Krakowie Towarzyszą im tłumnie zebrani krakowianie, rodziny twórców, turyści, liczne ekipy telewizyjne. Od wielu lat liczba zgłoszonych do konkursu prac jest podobna – między 120 a 160, w tym znaczną większość stanowią szopki wykonane przez dzieci i młodzież.
Wraz z dźwiękami hejnału, rozlegającego się w południe z wieży Kościoła Mariackiego, szopkarze barwnym korowodem przenoszą swoje prace do siedziby Muzeum – Pałacu Krzysztofory, gdzie obraduje Jury Konkursu. Obradom przewodniczy dyrektor Muzeum, a w skład jury wchodzą: etnografowie, historycy sztuki, artyści plastycy, pracownicy Muzeum Historycznego i Muzeum Etnograficznego.
Konkurs Szopek Krakowskich jest otwarty, udział w nim mogą wziąć wszyscy bez względu na wiek czy miejsce zamieszkania. Każdy uczestnik może zgłosić do Konkursu maksymalnie trzy szopki. Zanim jury skupi się nad oceną poszczególnych prac, musi stwierdzić, czy wszystkie odpowiadają warunkom konkursu. Jeżeli praca nie spełnia przyjętych kryteriów, niestety; choćby była najpiękniejsza, nie może ubiegać się o nagrodę.
Uroczyste ogłoszenie wyników Konkursu oraz wręczenie dyplomów zwyczajowo odbywa się w południe, w niedzielę, w sali Baltazara Fontany, Pałacu Krzysztofory. Następnie Dyrektor Muzeum zaprasza wszystkich zebranych do zwiedzania Wystawy Pokonkursowej.
Wystawa jest otwarta od drugiego tygodnia grudnia do połowy lutego następnego roku. Ponieważ cieszy się ogromnym, ciągle rosnącym powodzeniem, czynna jest codziennie. W trakcie jej trwania zwiedza ją kilkadziesiąt tysięcy osób.
Nagrodzone szopki wędrują do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, aby zachwycać oczy przybyszów z kraju i zza granicy. Często światowe muzea organizują wystawy z udziałem krakowskich szopek.
Także indywidualni nabywcy ściągają do miasta w chłodne grudniowe dni, aby nabyć dra siebie „cząstkę starego Krakowa”. Ludzie z całego świata kupują te arcydzieła jako uznany przykład samorodnej sztuki, dowód hołdu składanego dawnej stolicy Polski, kolebce kultury polskiej i wedle napisu z 1619 roku na miedziorycie słynnego sztycharza Mateusza Meriana: Cracovia totius Poloniae urbs celeberrima, atque amplissima Regia, atque Regis Acaderhia insignis…co oznacza, że Kraków, to miasto z całej Polski najsławniejsze i najświetniejsze, królewską akademią wyróżnia się…Czy tylko? Krakowskie szopki stanowią część odpowiedzi na tak postawione pytanie.
KT
Szopki Krakowskie
http://www.mhk.pl/zbiory/szopki_krakowskie’ –
http://www.szopki.eu/index.php/en/