Michael Jackson jako bohater mityczny. Perspektywa antropologiczna

Michael Jackson

Michael Jackson

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne przygotowują właśnie książkę o jego fenomenie pt: „Michael Jackson jako bohater mityczny. Perspektywa antropologiczna” autorstwa Anety Ostaszewskiej. Myślimy, że w świetle wydarzeń, którymi nas zaskoczył, mogą Państwa zainteresować fragmenty powstającej książki.

Autorka książki Dr Aneta Ostaszewska jest socjologiem kultury.

  

Wprowadzenie

Kulturą popularną oddychamy, jak powietrzem i tak jak powietrze jest ona niewidzialna. Kultura popularna otacza nas jak kokon; możemy próbować się z niego uwolnić, ale zawsze kosztem zmarginalizowania, bo zaiste takim zmarginalizowaniem jest dzisiaj nisza tlenowa kultury tzw. wyższej. Każdy z nas jest w jakiś sposób pop.
 Wojciech J. Burszta

Kultura popularna nie jest autonomicznym, samowystarczalnym i stałym bytem. Przypomina raczej płynną, chaotyczną, lepką masę, z której wyłaniać się mogą różne formy i twory. Kultura popularna nie znosi zarówno bezruchu, jak i samotności. Tworzy własne mitologie, powołuje własnych bohaterów, lecz czyni to odwołując się do bardziej złożonej całości kulturowej.
Celem tej książki jest prześledzenie, jak cechy bohatera mitycznego przejawiają się we współczesnej kulturze, a ściślej − w wyobrażeniach społecznych na temat idola kultury popularnej. Tym idolem jest Michael Jackson.

Jackson to jeden z najpopularniejszych idoli XX wieku. Znamienne,
że w dyskursie na jego temat rzadko pojawiają się określenia typu: piosenkarz/artysta, częściej natomiast można spotkać się z określeniami typu: gwiazdor, król popu, czy po prostu Michael Jackson.

Jednak nie tylko fenomen popularności Jacksona zwrócił moją uwagę.
Na zainteresowanie, jakie ten człowiek wciąż wzbudza, składa się również rozpiętość tego zjawiska; zastanawiające jest bowiem, jak różne mogą być opinie na jego temat.
 
Wybierając zatem Jacksona na temat badań, chciałam przyjrzeć się reakcjom globalnej publiczności; „podejrzeć”, co przeżyła uczestnicząc wirtualnie w procesie, jaki wytoczono idolowi w związku z zarzutami o pedofilię. W tym celu zdecydowałam się na analizę wypowiedzi internetowych. Wypowiedzi te uznałam za wyraz spontanicznej potrzeby opowiedzenia czegoś, skomentowania ważnego wydarzenia, w którym publiczność uczestniczy wirtualnie wyłącznie za pośrednictwem mediów. Na przykładzie wybranych wypowiedzi podejmę się analizy zjawiska nakładania na idola pewnych cech bohatera mitycznego, co − w moim mniemaniu – łączy się z fenomenem „kultury narcyzmu”. Mówiąc o wyobrażeniach użytkowników internetu o Jacksonie będę jednocześnie wskazywać narcystyczne źródła współczesnej kultury.
Książka jest podzielona na trzy części. W pierwszej przedstawione zostaną ogólne założenia pracy oraz metodologia, koncepcje dotyczące zagadnienia narcyzmu, a następnie rozważania na temat zjawiska popkultu. Część druga książki koncentruje się stricte wokół bohatera – umieszczona tu została biografia Jacksona oraz chronologia procesu sądowego, jaki wytoczono idolowi w związku z zarzutami o pedofilię.
 W kolejnych rozdziałach tej części omawiam zjawisko pedofilii. Dalej podejmuję się próby prześledzenia, jak współcześnie kształtuje się wyobrażenie o dziecku. Ostatni rozdział tej części to prezentacja wypowiedzi internetowych, a więc reakcji publiczności, która wirtualnie uczestniczyła w procesie Jacksona. Natomiast na ostatnią, trzecią część książki składa się prezentacja figur antropologicznych: trikster, kozioł ofiarny oraz król karnawału. Po ich omówieniu dokonuję analizy interpretacyjnej wypowiedzi internetowych na temat Jacksona.

Jaką antropologię uprawiam?

Pytanie to zaistniało dla mnie i towarzyszyło podczas wszystkich etapów pracy nad książką. W jej tytule zawarłam wyrażenie: „perspektywa antropologiczna”. Co ono właściwie znaczy? W początkowym zamyśle sformułowanie to odniosłam przede wszystkim do przedmiotu badań oraz przedmiotu poznania. Szybko jednak uświadomiłam sobie, że wyrażenie „perspektywa antropologiczna” niesie o wiele głębsze i szersze znaczenie, zaiste jest podstawową kategorią w nauce, którą chcę uprawiać. Przyjęcie „perspektywy antropologicznej” zaczęło oznaczać dla mnie pewien styl uprawiania refleksji, sposób pisania oraz – co niezmiernie ważne − typ postawy badawczej. W literaturze przedmiotu perspektywa ta wielokrotnie charakteryzowana była jako antropologia interpretacji lub antropologia refleksyjna.
A zatem uprawiam antropologię interpretacji. Jak to rozumieć?

Książka, którą czytelnik właśnie trzyma w rękach, dotyczy sposobów recepcji społecznej kariery idola kultury popularnej na przykładzie Michaela Jacksona. Owe sposoby postanowiłam prześledzić wykorzystując jako narzędzie analityczne figury antropologiczne. Potraktowałam je jako typy idealne w rozumieniu Maxa Webera, a zatem chodziło o spotęgowanie pewnych cech pojawiających się z różną częstością i w rozmaitych konfiguracjach. W samym założeniu typów idealnych nie ma mowy o przekładalności ich abstrakcyjnego obrazu na rzeczywistość. Wynika z tego niemożliwość zastosowania podejścia ilościowego w omawianej sytuacji, a co za tym idzie postawienia kwestii reprezentatywności badanych postaw. Jest fizyczną niemożliwością zaznajomienie się ze wszystkimi dostępnymi na temat Jacksona wypowiedziami w internecie, będącym ze swej natury źródłem bardzo niestabilnym. Koncentrując się na przeżyciach, wyobrażeniach i sądach wypowiadających się internautów nie sposób przedstawić bogactwa i złożoności tych opinii w kategoriach ilościowych. Najlepszym rozwiązaniem zatem okazało się przyjęcie postawy etnograficznej oraz podjęcie próby konstrukcji modeli typów idealnych.
Aby zmierzyć się z tym wyzwaniem, najwłaściwsza wydała mi się jakościowa analiza treści, w której, jak pisze Earl Babbie, istotne znaczenie przypada kategorii rozumienia . Zatem w mojej refleksji nad cechami bohatera mitycznego w kulturze popularnej chodzi przede wszystkim o zgłębienie treści kulturowych, jakie pojawiają się w wypowiedziach o idolu. Inspirowana postulatem „gęstego opisu” Cliforda Geertza, a za przykładem Joanny Tokarskiej-Bakir chciałam podążyć drogą „gęstej lektury”, lektury hermeneutycznej, która odnosi się do sposobu czytania i interpretacji tekstu. „Gęsta lektura” tekstu „[…] ma zatrzymać do rozważenia wszystko to, co z tekstu etnograficznego bywa wyrywane pod pretekstem redundancji, marginalności, niezrozumiałości, niskiego poziomu artystycznego (w przypadku przekazów folklorystycznych) czy obsceniczności”3 . Zatem, moją intencją była „uważna lektura” wybranych wypowiedzi, a następnie pewna propozycja ich interpretacji.
 
Za narzędzie interpretacji tekstów posłużyła metoda koła hermeneutycznego. Martin Heidegger zwraca uwagę, że w kole hermeneutycznym kryje się pozytywna możliwość najbardziej źródłowego poznawania. Jednocześnie podkreśla, że: „Kto chce zrozumieć jakiś tekst, dokonuje zawsze jakiegoś projektu”4. W przypadku mojej pracy takim wstępnym, bardzo ogólnym pojęciem było pojęcie idola, pojęcie nawiązujące do przednowoczesnego substratu sacrum i kultu. Moją uwagę zwróciły reakcje, jakie Michael Jackson wzbudza wśród publiczności internetowej; owa „żywa” dyskusja, jaka wywiązała się między wypowiadającymi się. Nie spotkałam się z obojętnością wobec Jacksona i to wydało mi się ciekawe i warte zgłębienia. Czytając te wypowiedzi, zastanawiający wydał mi się ładunek emocjonalny, jaki zawierały te komentarze. Podstawowe, zadane implicite pytanie, na które prezentowane wypowiedzi odpowiadają, dotyczy tego, kim jest dla publiczności idol–Michael Jackson? Przyjęcie etnograficznej postawy „uważnej lektury” pozwoli mi − wychodząc od podstawowego pytania – projektować kolejne modele odpowiedzi, szukać pojęć coraz bardziej adekwatnych, w miarę podążania z ruchem koła hermeneutycznego.
 
Antropologia refleksyjna, czerpiąca z hermeneutyki, jak i fenomenologii zakłada, że w badaniu społecznym próbuje się wejść
w „świat” osób badanych, aby rozumieć, jak interpretują dane wydarzenie. Moja analiza zmierza więc do uporządkowania treści jawnych oraz próby wydobycia, a następnie interpretacji treści ukrytych w wypowiedziach na temat idola kultury popularnej. Celem jest badanie ustabilizowanych kompleksów znaczeń symbolicznych, w które można wpisać istniejące w internecie typy recepcji postaci Jacksona.

Na marginesie

Do napisania tej książki dojrzewałam wiele lat. Z pewnością mogę powiedzieć o sobie: „dziecko popkultury”. W 1989 roku – przełomowym dla współczesnej historii Polski − miałam 12 lat. Pamiętam dobrze, jak wielkim wydarzeniem było nagłe pojawienie się telewizyjnych stacji komercyjnych, prywatnych radiostacji i czasopism dla nastolatków. Nie zamierzam oceniać ich wartości artystycznych ani estetycznych, pragnę jedynie zwrócić uwagę, że dla wielu osób, szczególnie tych, wówczas dorastających,  początek lat dziewięćdziesiątych stanowił okres wyjątkowo barwny i emocjonujący. Myślę, że wtedy, wraz z napływem (intensywnym i przez to pochłaniającym) kultury określanej mianem „zachodniej”, rozpoczęło się moje zainteresowanie kulturą popularną. W tamtym okresie kompanami mojej codzienności były postacie stacji MTV. Jedna z nich – Michael Jackson − stała się bohaterem niniejszej książki.

Aneta Ostaszewska

 

Michael Jackson jako bohater mityczny.
Perspektywa antropologiczna

Spis treści

Wprowadzenie______________________________________________________
Jaką antropologię uprawiam____________________________________________
Na marginesie_______________________________________________________

CZĘŚĆ I
Kultura narcyzmu jako tło kulturowe popkultu___________________________

Rozdział 1
Całościowy fakt społeczny. Ogólne założenia pracy 
     Całościowy fakt społeczny a kultura popularna 
     Dlaczego internet? 
     Przedmiot poznania 
     Jackson jako fakt społeczny 

Rozdział 2    
Kultura narcyzmu − przegląd literatury przedmiotu 
     Mity o Narcyzie _______________________________________________
     Koncepcje psychoanalityczne narcyzmu 
     Narcystyczna osobowość naszych czasów 
      Kultura narcyzmu a kultura popularna 

Rozdział 3
Popkult. Życie jako „dzieło sztuki” 
     Wzorce życia estetycznego 
     Kategoria nierozróżnialności 
     Nowa mitologia 

CZĘŚĆ II
Recepcja Michaela Jacksona w świadomości zbiorowej _________________
Rozdział 1
Michael Jackson − sylwetka bohatera 
Biografia bohatera 
„Samozwańczy król popu”  
Rozdział 2
Proces Michaela Jacksona − dzień po dniu 
Rozdział 3
Michael Jackson jako przedmiot wyobrażeń społecznych 
     Król popu – król pedofilii 
     Wyobrażenie na temat dziecka 
     Problem wychowania 
     Postawa wobec seksu 
      Odwrócony totemizm 
     Emotywizm ocen moralnych 
Rozdział 4
Prezentacja wypowiedzi internetowych 

CZĘŚĆ III
Figury antropologiczne _____________________________________________

Rozdział 1
Figura trikstera __________________________________________________
Symbolika trikstera____________________________________________
Mity o triksterze______________________________________________
Michael Jackson  trikster_______________________________________
Rozdział 2
Figura kozła ofiarnego_______________________________________________

Mechanizm ofiarniczy __________________________________________

Wypowiedzi internetowe jako symboliczny sąd ______________________

Wygląd jako piętno____________________________________________

Preteksty ofiarnicze____________________________________________
Rozdział 3
Michael Jackson − król karnawału__________________________________
Śmiech w kulturze karnawału____________________________________
Intronizacja i determinacja_______________________________________

Współczesne formy karnawału___________________________________

Michael Jackson jako postać groteskowa_________________________

Michael Jackson jako król karnawału____________________________
 
Podsumowanie____________________________________________________

Bibliografia______________________________________________________

Spis ilustracji________________________________________

CZĘŚĆ II  Recepcja Michaela Jacksona w wyobraźni zbiorowej

Artyści […] zdają się mówić: jesteśmy tacy, jakich nas stworzyliście, uosabiamy wasze marzenia i lęki, jesteśmy wręcz tacy jak wy – choć wam trudno się do tego przyznać, skrywacie swoje prawdziwe oblicze za mundurem odpowiednio skrojonych garniturów. Ale krwawe orgie, mordy i najróżniejsze perwersje fascynują was, choć boicie się powiedzieć o tym otwarcie. Oto nasza kultura, jesteśmy tylko jej odbiciem…
  Izabela Kowalczyk

Relację idol – publiczność charakteryzuje wzajemna zależność: idol jest tym, który współdecydując o tożsamości podziwiających go fanów, sam jest „dziełem” publiczności. Nakładane są na niego pewne wyobrażenia – ma być tym, który sprawi, że podziwiający go przeżyją własne życie jako „dzieło sztuki”, a w ten sposób staną się kimś wyjątkowym. Owo zjawisko (popkult) swoje korzenie ma w narcyzmie, rozumianym jako zaprzeczenie własnej bezwartościowości. Współczesny człowiek żyjąc w przeświadczeniu, że o jego wartości decyduje uznanie zdobyte w opinii innych ludzi, chce być bezkrytycznie wielbiony i podziwiany za swą znakomitość. Dąży do bycia artystą.
Status artysty wiąże się z przywilejami. Izabela Kowalczyk zwraca uwagę, że od artysty społeczeństwo (oficjalnie) nie wymaga podporządkowania się regułom społecznym, ale przyzwala na eksponowanie własnego „ja”, balansowanie zarówno na krawędzi moralności, jak i rzeczywistości.

Artyści realizują i kreują fantazje, zarówno swoje własne, jak i będące udziałem fanów. Urzeczywistniają to, co ze względu na społeczne konwencje, dobre obyczaje i obowiązujące normy nie może zostać zrealizowane. Scena muzyczna wytwarza bezpieczny obszar, w którego obrębie najdziwniejsze nawet wymysły zyskują możliwość realizacji. […] Muzycy w swym sztucznym świecie mogą pozwolić sobie na więcej, mogą zrealizować to, co jest jedynie marzeniem publiczności, odtwarzając jednak nie tylko jej fantazje, ale również lęki .

Współcześni idole kultury popularnej, wykorzystując m.in. estetykę przemocy, doprowadzają do (symbolicznego) łamania systemu zakazów przyjętego przez społeczeństwo. Stają się swoistym regulatorem społecznego porządku − naruszają tabu, które musi być przekroczone. Pełnią role współczesnych triksterów, królów karnawału, świętych. Ich społeczny status jest zawsze ambiwalentny – kreatorzy rzeczywistości, uosabiając fantazje publiczności, wywołują jednocześnie lęk, ponieważ burzą zastany porządek. Zakładam, że współcześnie w role królów-dewiantów-transgresorów „obsadza” się idoli kultury popularnej, których najpierw adoruje się i podziwia, a następnie pozbawia statusu idola. W tym kontekście Michael Jackson to współczesny król karnawału, któremu publiczność powierzyła określoną rolę do odegrania. To również trikster, czyli ktoś o nieokreślonym, problematycznym wyglądzie, zachowaniu i orientacji seksualnej. Każda z tych cech (wygląd, zachowanie, orientacja seksualna) może także funkcjonować jako Girardowski znak ofiarniczy czy Goffmanowskie piętno. Każda z wymienionych cech pojawiła się w analizowanych komentarzach użytkowników internetu. Wypowiedzi te zostały potraktowane jako społeczny komentarz do procesu Jacksona oskarżonego o seksualne molestowanie dziecka. W przywoływanych komentarzach Jackson skupia na sobie uwagę nie tylko ze względu na podejrzenia o pedofilię, ale przede wszystkim z powodu wyglądu.

 

Rozdział 1 Michael Jackson − sylwetka bohatera

Był pierwszym „artystą totalnym” − na jego przykładzie widzimy, jak wszystko − kompozycje, teksty, śpiew, aranżacje, taniec, koncerty, wideoklipy, książkowa autobiografia, filmy, produkcja studyjna, sesje fotograficzne, projekty okładek płyt, plakaty, ubiory, fryzury, operacje plastyczne, dziwactwa, wywiady, występy telewizyjne – składa się na kreację jednego produktu, którym nie jest bynajmniej muzyka. Jest nim sam Michael Jackson. 
Robert Leszczyński

 

Michael Jackson to jeden z najpopularniejszych idoli XX wieku: wokalista, kompozytor, autor tekstów, producent nagrań, tancerz, choreograf, wydawca. Jego działalność jest przykładem nie tyle artystycznego, co przede wszystkim komercyjnego sukcesu . Jackson jest artystą, który sprzedał największą liczbę płyt w historii fonografii – ponad 210 milionów egzemplarzy , ma na swoim koncie najlepiej sprzedający się album wszechczasów (Thriller, 1982), największą liczbę nagród przyznanych jednemu artyście  oraz największe trasy koncertowe  (łącznie ponad 15 milionów widzów).

Wprowadził nowe elementy do sztuki popularnej, m.in. rozbudowane wideoklipy z wykorzystaniem nowoczesnych efektów specjalnych i wartkiej akcji  (teledyski te określił mianem short films ) .
Popularność, jak i sukces komercyjny Jacksona można również rozpatrywać z „czysto” marketingowego punktu widzenia. „Próby wytłumaczenia popularności Jacksona nie można ograniczyć do analizy muzyki. Jackson swój sukces w dużej mierze zawdzięcza temu, że użył wielu nowych środków technicznych i mediów, jakich nie mieli The Beatles, Presley czy Led Zeppelin. Do ostatnich granic wykorzystał więc możliwości techniki nagraniowej, znacznie poszerzył konwencje wideoklipu, jego muzyka dotarła do słuchaczy na całym świecie dzięki telewizji satelitarnej. Był pierwszym artystą korzystającym na taką skalę z machiny promocyjnej i sztabów fachowców, jakie wcześniej były wykorzystywane tylko w kampaniach prezydenckich w USA”.

Ważną rolę w karierze Jacksona odgrywali menedżerowie , promotorzy oraz doradcy. „Nie można zaprzeczyć, że potrafi śpiewać i tańczyć jak nikt. Ale wiadomo też, że na żadnego artystę nie pracowała dotąd taka technika: najlepsze studia nagraniowe, telewizja satelitarna, zwłaszcza MTV […] Z Jacksonem pracowali najlepsi. Stoi za nim sztab fachowców od promocji i reklamy. Dokładnie przemyślano, perfekcyjnie zaprojektowano każdy szczegół i każdy centymetr postaci: kolor skóry, kształt nosa, gest ręki, fason rękawiczki, loczek nad czołem, ruch stopy i guziki przy kamizelce. Wykreowano perfekcyjnie spójny produkt składający się z muzyki, tekstów, śpiewu, tańca, koncertów, wideoklipów, płyt, zdjęć, plakatów, wywiadów, książek, figurek, kalkomanii… Michael jest wytworem totalnym” .

Zastanawiające jest, że przy nazwisku Jacksona często występuje przedrostek „naj” . Wydaje się, że stosowanie przedrostka „naj” można potraktować jako sui generis „gargantuizm” Jacksona. W latach 80. i na początku lat 90. owo „naj” związane było z przede wszystkim muzycznymi sukcesami Jacksona (np. największa gwiazda show-biznesu, tytułowanie Jacksona królem popu), dzisiaj − ze statusem obalonego idola . Po oskarżeniach o pedofilię problematyczne okazało się stosowanie niektórych określeń . Przykładem niech będzie fragment jednej z recenzji płyty Invincible (2001): „Kilkanaście lat temu Michael Jackson wyznaczał standardy muzyki pop. Na jego nowe nagrania czekano z zainteresowaniem, zaś premiery wideoklipów były w MTV celebrowane niczym dzieła najwybitniejszych reżyserów. Z biegiem czasu z podziwianej i uznanej gwiazdy stał się obiektem jeżeli nie szyderstw, to co najmniej politowania i współczucia. Król popu? Wolne żarty” .

Warto również zwrócić uwagę, że w dyskursie na temat Jacksona rzadko pojawiają się określenia typu: piosenkarz/artysta, częściej natomiast można spotkać się z określeniami: gwiazdor/król popu, czy po prostu Michael Jackson.
Jak następował proces deprecjacji postaci, którą uosabiał Jackson? Odpowiedzi na to pytanie czytelnik znajdzie w dalszej części tego rozdziału.

Biografia bohatera

Michael Joseph Jackson urodził się 29 sierpnia 1958 roku w miejscowości Gary, w stanie Indiana jako siódme z dziewięciorga dzieci Kathrine i Joe’go Jacksonów . Za pierwszy publiczny występ sam Jackson podaje szkolne przedstawienie, w którym wystąpił mając pięć lat . Rok później (1964) wspólnie z braćmi występował już w zespole Jackson Five, kierowanym przez ich ojca. Jackson wspomina, że pierwsze lata istnienia grupy wypełnione były „ciężką pracą”, ćwiczeniami kroków tanecznych i próbami wokalnymi. „Dzieciństwo kojarzy mi się głównie z okresem ciężkiej pracy, chociaż do tego, co robiłem, nigdy nie byłem zmuszany” .

Ich pierwsze nagrania (Big Boy  i We Don’t Have To Be Over 21) wydała lokalna wytwórnia Steeltown w Gary w 1968 roku. Grupa regularnie występowała przed publicznością początkowo w rodzinnym mieście Gary, a następnie w Chicago i Nowym Jorku . W tym samym roku Jacksonowie odbyli przesłuchanie w wytwórni Motown , którego następstwem był wieloletni kontrakt i przeprowadzka do Kalifornii .

 Ich pierwszy singel dla Motown I Want You Back  ukazał się w 1969 roku i osiągnął najwyższą pozycję na amerykańskiej liście przebojów „Billboard” . „Dzięki niemu [singlowi] Michael stał się najmłodszym artystą w historii, którego utwór znalazł się na szczycie tej uznawanej za najważniejszą w USA listy przebojów” . Również następne piosenki – ABC, The Love You Save i I’ll Be There uplasowały się na pierwszych miejscach muzycznych rankingów w Stanach Zjednoczonych.

Do 1976 roku, do czasu zakończenia współpracy z Motown, Jackson Five wydali 12 płyt, w tym czasie odbyli również światowe tourneé. Od 1976 roku nagrywali dla nowo założonej wówczas wytwórni Epic  (obecnie label koncernu Sony Music), która zagwarantowała grupie niezależność artystyczną . Musieli jednak zmienić nazwę – Z Jackson Five stali się The Jacksons . Zmianie uległ także skład grupy: do zespołu dołączył najmłodszy z braci Jacksonów, Randy, zajmując miejsce Jermaine’a, który pozostał w Motown, by kontynuować karierę solową. Grupa oficjalnie istniała do 1984 roku, kiedy to ukazała się ich ostatnia studyjna płyta Victory. Wcześniej odbyli pożegnalną trasę koncertową.

 W 1978 roku Michael Jackson otrzymał propozycję nagrania solowego albumu oraz zadebiutował jako aktor rolą stracha na wróble w filmie muzycznym The Wiz. (reż. Sidney Lumet.) Na planie filmowym poznał Quincy’ego Jonesa , muzyka jazzowego, który został producentem jego trzech solowych albumów: Off The Wall (1979), Thriller (1982) i Bad. (1987.)

Płyta Off The Wall, której premiera odbyła się 5 sierpnia 1979 roku, uważana jest za jeden z najlepszych albumów muzyki pop. Cztery single z płyty znalazły się w pierwszej dziesiątce amerykańskiej listy przebojów. Za utwór Don’t Stop Till You Get Enough  Jackson otrzymał nagrodę Grammy w kategorii „najlepsze męskie wykonanie wokalne R&B”. W autobiografii Jackson wspomina, że okres po wydaniu Off The Wall był dla niego zarówno przełomowy , jak i szczególnie trudny, przede wszystkim z powodu narastającego poczucia osamotnienia.

Thriller, drugi solowy album Jacksona, ukazał się 30 listopada 1982 roku i odniósł jeszcze większy sukces: „Album pobił wszelkie rekordy i do dziś figuruje w Księdze Rekordów Guinnessa, jako najlepiej sprzedają się płyta w historii show biznesu. Nawet amerykańska MTV, która nie nadawała dotąd żadnych teledysków czarnych wykonawców twierdząc, że ma profil »strictly rock’n’roll« (wyłącznie rock’n’roll), musiała się przełamać i włączyć do swojego repertuaru piosenki Michaela Jacksona, co otworzyło drzwi innym wykonawcom” . Płyta rozeszła się w nakładzie ponad 51 milionów egzemplarzy na całym świecie (dane z 2006 roku), co zostało odnotowane w Księdze Rekordów Guinnessa . Otrzymała również rekordową liczbę, bo aż ośmiu nagród Grammy. Quincy Jones, producent płyty, wspominał: „Od razu wiedziałem, że to będzie przebój, bo gdy słuchałem tej płyty po raz pierwszy, dostałem gęsiej skórki.

Cały geniusz, który wzbierał w Michaelu przez 24 lata, znalazł wreszcie ujście. Jego energia była tak zaraźliwa, że kiedyś, gdy podkręciliśmy głośniki, po prostu wybuchły płomieniami” . Zdaniem krytyków sukces Thrillera  pomógł przezwyciężyć kryzys w przemyśle muzycznym, a utwory z tej płyty określane są mianem kamieni milowych muzyki popularnej. Jednym z nich jest kompozycja Billie Jean.

Po raz pierwszy na żywo Jackson zaprezentował utwór podczas transmitowanego przez telewizję NBS koncertu Motown 25: Yesterday, Today, Forever. Występ przeszedł do historii zarówno jako jeden z najważniejszych w całej karierze Jacksona (zaprezentował wtedy krok taneczny nazwany księżycowym, moonwalk), jak i w dziejach show-biznesu . W autobiografii Jackson przyznaje, że pomysł występu powstał dopiero na dzień przed koncertem.

Do piosenki Billie Jean powstał teledysk, który był pierwszym wideoklipem artysty pochodzenia afroamerykańskiego emitowanym w telewizji MTV . Kolejnym – Beat It, w którym wystąpili członkowie gangów ulicznych Los Angeles . Jesienią 1983 r., prawie rok od wydania albumu Thriller, odbyła się premiera teledysku do piosenki tytułowej. Rozbudowany do czternastu minut Thriller był rodzajem mini-filmu. Jego akcja przypomina film grozy – część scen rozgrywa się na cmentarzu, a Jackson zmienia się w wilkołaka, który wspólnie
z trupami i wampirami wykonuje coś w rodzaju rytualnego tańca. (Inspiracją do teledysku był horror An American Werewolf in London w reżyserii Johna Landisa.) Thriller został sfinansowany przez samego Jacksona. Materiał dokumentujący powstawanie teledysku – The Making of The Thriller – został wydany na kasecie wideo . Teledysk otrzymał nagrodę Grammy w kategorii „najlepszy film muzyczny”.
 
Kolejnym przedsięwzięciem Jacksona było charytatywne nagranie We Are The World . (1985) Piosenka, którą napisał wspólnie z Lionelem Richie’m, i do nagrania której zaprosił ponad 40-stu innych artystów, stała się międzynarodowym hymnem i singlowym bestsellerem wszechczasów. Dochód ze sprzedaży płyty przeznaczono na rzecz akcji USA for Africa. Za utwór We Are The World Jackson po raz kolejny został nagrodzony statuetką Grammy (w kategorii „najlepsza piosenka roku”).

W niedługim czasie (1986) rozpoczął działalność wydawniczą − jego pierwszym przedsięwzięciem był zakup, za 47,5 miliona dolarów, katalogu muzycznego firmy ATV liczącego 4000 utworów . W ten sposób Jackson stał się właścicielem praw autorskich m.in. do 251 piosenek zespołu The Beatles.

 W tym samym roku wspólnie z reżyserami Georgem Lucasem i Francisem Fordem Coppolą zrealizował 17-minutowy trójwymiarowy film Captain Eo, który do 1998 roku był atrakcją parku rozrywki Disneyland. Również w 1986 roku powstał 16-minutowy minifilm Bad, w którym Jackson ponownie podejmuje temat przemocy wśród młodzieży  (nad realizacją teledysku czuwał reżyser Martin Scorsease). Teledysk był zapowiedzią albumu o tym samym tytule, który ukazał się 31 sierpnia 1987 roku. Produkcja płyty trwała dwa lata, autorem większości piosenek był Jackson . Bad, według opinii krytyków, w porównaniu z poprzednimi albumami, był bardziej zróżnicowany pod względem stylistycznym . Jackson nagrał wtedy album złożony z samych przebojów, o czym może świadczyć fakt, że pięć z jedenastu utworów z tej płyty znalazło się na pierwszych miejscach amerykańskiej listy przebojów . Do historii muzyki przeszedł jako druga, po Thrillerze, najlepiej sprzedającą się płyta wszechczasów. Nazwisko Jacksona pojawiało się w Księdze Rekordów Guinnessa również za sprawą trasy koncertowej promującej tej album . Po zakończeniu trasy, w 1988 roku, ukazała się autobiografia Jacksona − Moonwalk.

W 1991 roku Michael Jackson, za namową nowo zatrudnionego doradcy finansowego Davida Geffena  podpisał z wytwórnią Sony Music nowy, piętnastoletni kontrakt wartości miliarda dolarów . Jego efektem była płyta Dangerous, której premiera odbyła się 26 listopad 1991 roku. Produkcją albumu zajął się Jackson rezygnując tym samym ze współpracy z Quincy’m Jonesem . Album promował singiel Black or White, do którego powstał 11-minutowy teledysk w reżyserii Johna Landisa . Na płycie znalazł się również utwór Heal the World, którego tytuł stał się nazwą fundacji założonej przez Jacksona w 1992 roku.
W tym samym roku ukazała się książka Dancing the Dream, zbiór opowiadań, esejów i rysunków Jacksona. Rok później wystąpił w telewizyjnym wywiadzie Michael Jackson Talks… To Oprah ; otrzymał nagrodę Special International Artist Award for record sales and humanitarian efforts around the world (w przyszłości nagroda miała nazywać się jego imieniem − Michael Jackson International Artist Award) przyznawaną w ramach American Music Awards ; wyróżniono go także specjalną nagrodą Grammy Awards Living Legend Award (za nieprzemijający wkład w rozwój przemysłu rozrywkowego). W maju 1994 roku Jackson założył własną wytwórnię płytową MJJ Music.

Kolejny album Jacksona ukazał się 16 czerwca 1995 roku. Był to dwu
i pół godzinny longplay HIStory. Past, Present and Future Book I, składający się z dwóch płyt: zestawu 15. największych przebojów Jacksona (poddanych ponownemu masteringowi) oraz 15. nowych utworów . (HIStory stał się najlepiej sprzedającym się podwójnym albumem wszechczasów − blisko 20 milionów sprzedanych egzemplarzy .)
We wrześniu 1996 roku, podczas trasy koncertowej HIStory World Tour Part I Michael Jackson po raz pierwszy odwiedził Polskę. Jego warszawski koncert (20 września 1996 roku) zgromadził 120-tysięczną widownię . Rok później Jackson ponownie odwiedził Polskę – tym razem zapowiadał budowę parku rozrywki w okolicach Warszawy , był również zainteresowany kupnem posiadłości.

W 2001 roku, po kilku latach przygotowań, ukazała się długo oczekiwana płyta Invincible . Mimo kosztownych nakładów, jakie pochłonęła produkcja płyty (ponad 20 milionów dolarów), nie odniosła ona sukcesu komercyjnego  (pięć milionów sprzedanych egzemplarzy). Przyczyn tego niepowodzenia upatrywano w zarzutach o pedofilię, jakie od połowy lat 90. obciążały Jacksona.

 „Samozwańczy król popu”

Jackson skupia(ł) uwagę nie tylko za sprawą działalności artystycznej, ale przede wszystkim z powodu zachowania, które media często opisują jako kontrowersyjne, skandaliczne, ekstrawaganckie . Każde wydarzenie, zarówno z jego życia zawodowego, jak i prywatnego, było/jest nie tylko upubliczniane, ale poniekąd przeżywane „globalnie” przez publiczność . Komentuje się jego wygląd, zadaje pytania o tożsamość, dyskutuje o fenomenie Michaela Jacksona . Stał się tematem rzeźb  oraz happeningów.

Tytułowany „królem popu”  stwarza(ł) atmosferę niesamowitości – Jackson to ktoś o nieokreślonym wieku i kolorze skóry . „[…] on, jego muzyka i jego życie to jedno. […] Był idolem chłopaków i «pin-up boyfriend» dla dziewczyn. W kobietach budził instynkty macierzyńskie, a ojcowie deklarowali, że puściliby z nim córkę na randkę. Był uwielbianym przez Amerykanów ucieleśnieniem kariery od «pucybuta do milionera»” . Jego świat wydawał się światem magicznym – o posiadłości Neverland (Nibylandia) mówił jako o urzeczywistnieniu bajki o Piotrusiu Panie . O wpływie Jacksona na globalną publiczność pisze Jakub Żulczyk: „Na początku lat 90. wszyscy byliśmy w Neverlandzie. Jackson, półbóg, który w pewnym momencie stał się istotą prawie anielską – wyzbytą cech rasowych i płciowych – był wówczas wszechobecny. Mieliśmy go na okropnych koszulkach, piórnikach, pirackich kasetach i plakatach z Bravo” . Z kolei Peter Kane zauważa, że Jackson stał się obiektem zbiorowej uwagi, a jego płyty (Thriller i Bad), były rodzajem „ścieżki dźwiękowej życia”  osób dorastających w latach 80.. W teledyskach Jackson odgrywał rolę superbohatera, który poprzez muzykę jednoczy ludzi różnych ras i kultur, ratuje dzieci, bądź cały świat przed złem . Stał się kimś, kogo można podziwiać, oglądać na ekranie, lecz nigdy dotknąć, czy poznać bezpośrednio. Jak przyznał w autobiografii: „Pomimo, że można przeczytać o mnie każdego dnia w wielu pismach, to nikt nie wie kim jestem naprawdę”.
 
„Nietykalność” Jacksona objawiała się m.in. w unikaniu wszelkiego fizycznego kontaktu, ukrywaniu twarzy za kosmetyczną maską, która, „[…] gwarantowała wspaniałe poczucie bezpieczeństwa” . Jednakże ta niedostępność, paradoksalnie, potęgowała pop kult Jacksona . Idol dosłownie został wyniesiony na piedestał − w 1996 roku w ramach promocji płyty i trasy koncertowej HIStory w Pradze (Czechy) stanął dziesięciometrowy monumentalny pomnik.
 
Powszechną uwagę zwraca wygląd Jacksona – mimo widocznych zmian na twarzy, piosenkarz publicznie przyznał się tylko do dwóch operacji plastycznych, kategorycznie dementując pogłoski o wybielaniu skóry . W telewizyjnym wywiadzie, jakiego 10 lutego 1993 roku udzielił amerykańskiej prezenterce telewizyjnej Oprze Winfrey , przyznał, że zmiana jego kolory skóry wynika z dziedzicznej choroby (vitiligo), która powoduje niszczenie pigmentu. Podczas rozmowy po raz pierwszy publicznie opowiedział o trudnych relacjach z ojcem oraz wspominał o bolesnym okresie dojrzewania. Wyznał również, że jako dorosły mężczyzna (miał wówczas 34 lata) próbował odtworzyć utracone dzieciństwo m.in. poprzez zabawę i towarzystwo dzieci. Kilka miesięcy później, w sierpniu 1993 roku, Jackson został oskarżony o molestowanie seksualne 13-letniego chłopca . Mimo, iż policja w Los Angeles wszczęła śledztwo, sprawa nigdy nie trafiła do sądu − Jackson zawarł pozasądowe porozumienie z domniemaną ofiarą. Jednak jak pisze Robert Sankowski, „W ciągu jednego dnia Jackson z bożyszcza Ameryki stał się wrogiem publicznym numer jeden. Oskarżono go o zamach na największe tabu Ameryki, jakim jest dziecko. Pozycja budowana przez trzydzieści lat muzycznej kariery legła w gruzach. To było odczarowanie kreowanego przez lata portretu Jacksona jako niewinnego, grzecznego chłopca” . Uwagę mediów od podejrzeń o pedofilię odwróciły na jakiś czas małżeństwa Jacksona: pierwsze z Lisą Marią Presley (kwiecień 1994 − styczeń 1996 ), drugie z Debbie Rowe. (listopad 1996 – październik 1999 .)

Zarzuty o pedofilię pojawiły się ponownie w listopadzie 2003 roku, po emisji telewizyjnego dokumentu Living with Michael Jackson . W rozmowie z brytyjskim dziennikarzem Martinem Bashirem Jackson przyznał, że nie widzi nic niestosownego w przebywaniu z obcymi dziećmi w jednym łóżku: „Ludzie ciągle myślą o seksie. Mój umysł nie działa w ten sposób. Kiedy widzę dzieci, widzę twarz Boga. Dlatego kocham je tak mocno” . W filmie wystąpił Gavin Arvizo, chory na nowotwór chłopiec, który wspólnie z rodziną gościł w posiadłości Jacksona w 2003 roku. Kilka tygodni po nakręceniu filmu Gavin Arvizo oskarżył piosenkarza o molestowanie seksualne. W listopadzie 2003 roku prokuratura w Santa Barbara (Kalifornia) postawiła Jacksonowi dziesięć zarzutów, w tym siedem o molestowanie seksualne, dwa o podawanie dziecku alkoholu oraz jeden o próbę wywiezienia rodziny ofiary za granicę. Proces w tej sprawie rozpoczął się 31 stycznia 2005 roku, zakończył ogłoszeniem werdyktu uniewinniającego (ze wszystkich dziesięciu zarzutów) 13 czerwca 2005 roku.

Ciąg dalszy wkrótce!

 

Informacje o książce:

Tytuł: Michael Jackson jako bohater mityczny. Perspektywa antropologiczna

Autor: Aneta Ostaszewska

Wydawnictwo: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009

ISBN 978-83-7644-002-6

Wydanie 1

Oprawa miękka

Format 148 mm x 210 mm

s. 250

cena 27.00 zł